Czy w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego rozstrzygnięcie sądu wydane na podstawie art. 773 § 1 k.p.c., powinno wskazywać organ właściwy do dalszego prowadzenia egzekucji jedynie z tego składnika, co do którego wystąpił zbieg egzekucji, czy też organ właściwy do dalszego prowadzenia obu egzekucji, administracyjnej i sądowej w całości?"

Sygn. akt III CZP 133/09

UCHWAŁA

Dnia 24 lutego 2010 r.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Marian Kocon

SSN Bogumiła Ustjanicz

w sprawie z wniosku wierzycieli Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego

w G., Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w G., Enea S.A., Oddział w G.

i Time S.A. w W.

przeciwko dłużnikowi „IMEX” Jacek B., Leszek W. spółka jawna w G.

w przedmiocie zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym

w dniu 24 lutego 2010 r.,

zagadnienia prawnego przedstawionego

przez Sąd Okręgowy w G.

postanowieniem z dnia 29 października 2009 r., sygn. akt V Cz 427/09,:

„Czy w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do

tej samej rzeczy lub prawa majątkowego rozstrzygnięcie sądu

wydane na podstawie art. 773 § 1 k.p.c., powinno wskazywać organ

właściwy do dalszego prowadzenia egzekucji jedynie z tego

składnika, co do którego wystąpił zbieg egzekucji, czy też organ

właściwy do dalszego prowadzenia obu egzekucji, administracyjnej

i sądowej w całości?"

podjął uchwałę:

Organ egzekucyjny wskazany przez sąd na podstawie art.

773 § 1 k.p.c. prowadzi obie egzekucje łącznie w całości.

2

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 17 września 2009 r. Sąd Rejonowy w G. orzekł, że –

wobec skierowania do rachunku bankowego dłużnika egzekucji prowadzonych

przez komorników sądowych oraz administracyjne organy egzekucyjne – obie

egzekucje będzie prowadził komornik sądowy. Jednocześnie Sąd orzekł o

utrzymaniu w mocy zajęcia wierzytelności dłużnika dokonanego przez

administracyjne organy egzekucyjne.

Rozpoznając zażalenie administracyjnego organu egzekucyjnego –

Naczelnika Urzędu Skarbowego w G., Sąd Okręgowy w G. powziął poważne

wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu

prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W doktrynie prawa procesowego cywilnego podkreśla się, że jednym

z podstawowych założeń postępowania egzekucyjnego jest niedopuszczalność

prowadzenia egzekucji z tego samego składnika majątku dłużnika przez kilka

organów egzekucyjnych. W związku z tym zgodnie z art. 773 § 1 k.p.c. –

stosowanym samodzielnie albo na skutek odesłania zawartego w art. 62 ustawy

z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn.

tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.) – w razie zbiegu egzekucji do tej

samej rzeczy lub prawa majątkowego, administracyjny organ egzekucyjny oraz

komornik wstrzymują swe czynności i przekazują akta sądowi rejonowemu,

w którego okręgu wszczęto egzekucję w celu wskazania organu egzekucyjnego –

sądowego czy administracyjnego – mającego dalej prowadzić łącznie egzekucje

w trybie właściwym dla danego organu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia

21 lutego 2003 r., III CZP 89/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 147). W orzecznictwie

i piśmiennictwie przyjmuje się, że warunkiem zbiegu jest tożsamość przedmiotu

egzekucji, skierowanie egzekucji do tego przedmiotu (prawa) przez oba organy

oraz prowadzenie egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi (por. uchwały

3

Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1997 r., III CZP 29/97, OSNC 1997, nr 11,

poz. 164 i z dnia 25 października 2006 r., III CZP 62/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 87).

Z art. 773 § 1 k.p.c. wynika, że sąd rejonowy, któremu przekazano akta obu

egzekucji, wydaje postanowienie oznaczające organ, który ma dalej prowadzić obie

egzekucje w trybie właściwym, nie jest jednak jasne, czy chodzi o obie egzekucje

„w całości”, czy też tylko w takim zakresie, w jakim zostały skierowane do jednego

przedmiotu. Objaśnieniu powstałych wątpliwości, ukazanych przez Sąd Okręgowy

w przedstawionym do rozstrzygnięciu zagadnieniu prawnym, nie sprzyja forma

omawianego przepisu, w związku z czym wymaga on szczególnie wnikliwej analizy

językowej, a także systemowej i celowościowej.

Przystępując do tej analizy, trzeba przede wszystkim odróżnić wszczęcie

egzekucji prowadzących do zbiegu od – verba legis – „dalszego prowadzenie

łącznie egzekucji”. Ustawodawca, określając sytuację, w której dochodzi do zbiegu,

posłużył się sformułowaniem „zbieg egzekucji administracyjnej i sądowej do tej

samej rzeczy lub prawa”, natomiast opisując skutki rozstrzygnięcia sądu wskazał,

że oznaczony organ prowadzi „łącznie egzekucje” w trybie właściwym dla danego

organu. Należy przyjąć, że gdyby ustawodawca zamierzał ograniczyć prowadzenie

„łącznie egzekucji” tylko do przedmiotu, w którym zbiegły się egzekucje, uczyniłby

to wyraźnie, posługując się odpowiednią przydawką przymiotną lub rzeczowną; nie

czyniąc tego, dał pełną podstawę do interpretacji, że zwrot „egzekucje” oznacza

obie zbiegające się egzekucje w całości. Trzeba przy tym pamiętać, że przepisy

kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy o postępowaniu egzekucyjnym

w administracji nie znają instytucji zbiegu sposobów egzekucji, co pozwala na

sformułowanie tezy, iż egzekucja prowadzona przez poszczególne organy

egzekucyjne stanowi nierozdzielną całość.

Za tym, że ustawodawca miał na względzie całą dalszą egzekucję

przemawia także obowiązek wzięcia przez sąd pod uwagę – przed wydaniem

postanowienia – stopnia zaawansowania każdego ze zbiegających się postępowań

egzekucyjnych. Postawienie sądowi tego wymagania byłoby niecelowe

i bezzasadne, gdyby dalsza egzekucja miała się toczyć łącznie tylko w odniesieniu

4

do samego składnika majątku dłużnika; wówczas wystarczyłoby zbadanie, który

organ pierwszy dokonał czynności egzekucyjnej (najczęściej zajęcia).

Trzeba także podkreślić, że zgodnie z art. 773 § 1 in fine, rozstrzygając,

który organ egzekucyjny ma prowadzić dalej łącznie egzekucję we właściwym

trybie, sąd postanawia, jakie dokonane już czynności pozostają w mocy.

Zważywszy, że ustawodawca nie ograniczył decyzji jurysdykcyjnej sądu w tym

zakresie tylko do składnika majątku, w którym zbiegły się dwie egzekucje, należy

uznać, iż sąd orzeka o wszystkich podjętych czynnościach egzekucyjnych, co

byłoby bezcelowe, gdyby dalsza łączna egzekucja miała tylko tego składnika.

Dalsze łączne prowadzenie egzekucji w całości nadaje także sens przepisowi

art. 774 k.p.c., nakazującemu, aby organ, który przejął prowadzenie egzekucji

sądowej i administracyjnej, orzekł o kosztach czynności egzekucyjnych dokonanych

przez drugi organ, choćby te czynności nie zostały utrzymane w mocy. W przepisie

tym jest mowa o organie, który przejął dalsze łączne prowadzenie egzekucji

sądowej i administracyjnej, co wskazuje, że rozstrzygnięcie kolizji kompetencyjnej

na podstawie art. 773 § 1 k.p.c. prowadzi do połączenia obu egzekucji w całości.

Podobne argumenty wypływają z art. 838 k.p.c.

Przy analizie rozstrzyganego zagadnienia nie może także schodzić z pola

widzenia fakt, że postanowienie sądu oznaczające organ właściwy do dalszego

łącznego prowadzenia egzekucji jest równoznaczne z orzeczeniem

o dopuszczalności określonej drogi egzekucyjnej w danej sprawie; w razie

wskazania organu sądowego, egzekucja sądowa staje się dopuszczalna

w niedopuszczalnej do tego czasu egzekucji administracyjnej, a w razie

oznaczenia organu administracyjnego, może on prowadzić egzekucję także w tym

zakresie, w którym wyłączna była droga egzekucji sądowej. W każdym wypadku

wskazany organ jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia całej egzekucji

„w trybie właściwym”, a więc przy zastosowaniu wszystkich sposobów egzekucji

przewidzianych w ustawie. Nie jest więc dopuszczalne, jak trafnie podniesiono

piśmiennictwie, ograniczenie egzekucji w przekazanej sprawie wyłącznie do

sposobu i przedmiotu, w stosunku do którego nastąpił zbieg egzekucji, i ponowne

przekazywanie (zwracanie) sprawy organowi niewyznaczonemu przez sąd.

5

W tej sytuacji brak podstaw do twierdzenia, że skoro art. 773 § 1 pozwala

rozstrzygnąć kwestię zbiegu egzekucji do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego,

to postanowienie sądu może również dotyczyć egzekucji z określonego składnika

majątku dłużnika; wykładnia językowa i systemowa wymienionego przepisu

przekonuje do wniosku przeciwnego. Do takiego wniosku prowadzi również

wykładnia historyczna (por. art. 32 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 22 marca

1928 r. o postępowaniu przymusowym w administracji, Dz. U.R.P. Nr 36, poz. 342,

w związku z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 sierpnia 1930 r.

o warunkach i sposobie zastosowania przez władze sądowe przepisów

postępowania cywilnego do egzekucji należności administracyjnych, Dz. U.R.P.

Nr 59, poz. 481 ze zm.; por. także § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia

25 czerwca 1932 r. o postępowaniu egzekucyjnym władz skarbowych, Dz. U.R.P.

Nr 62, poz. 380 ze zm.).

Za tym wnioskiem przemawiają także dalsze argumenty. Uznanie, że po

wydaniu postanowienia na podstawie art. 773 § 1 k.p.c. dalsza egzekucja łączna

dotyczy tylko przedmiotu, w którym zbiegły się czynności komornika i organu

administracyjnego, prowadziłoby do sytuacji, w której prowadzone byłyby dwa

równoległe postępowania egzekucyjne – przez organ wyznaczony do prowadzenia

łącznie egzekucji sądowej i administracyjnej oraz przez organ prowadzący

egzekucję z przedmiotów, co do których zbieg nie nastąpił. Powodowałoby to

konieczność uzyskania przez wierzyciela dwóch tytułów wykonawczych, do czego

nie byłoby podstaw w art. 794 k.p.c., przy założeniu, że w rozważanej sytuacji nie

ma zastosowania art. 793 k.p.c. W tej sytuacji doszłoby także do kolizji z art. 803

k.p.c.

Ponadto prowadzenie dwu równoległych egzekucji stwarzałoby

niebezpieczeństwo kolejnych zbiegów, hamujących postępowanie i odwlekających

realizację tytułu wykonawczego, zwłaszcza że unormowanie zawarte w art. 773 § 3

k.p.c. dotyczy tylko kolejnego zbiegu egzekucji dotyczącego tego samego

przedmiotu, co do którego nastąpił już zbieg rozstrzygnięty poprzednio przez sąd,

a nie zbiegu skupiającego się w każdej innej rzeczy lub prawie.

6

Przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia nie można również pomijać

argumentów czysto pragmatycznych. Dopuszczenie do toczenia się równolegle

dwu niezależnych postępowań egzekucyjnych przed różnymi organami stwarzałoby

prozaiczny problem akt sprawy egzekucyjnej (art. 773 § 1 in medio k.p.c.), aktami

tymi bowiem, a także zawartym w nich tytułem wykonawczym, musiałyby

dysponować równocześnie obydwa organy egzekucyjne, co sprawiałoby niedające

się pokonać trudności praktyczne. Dochodziłoby także do przewlekania egzekucji

związanego z koniecznością powstrzymywania się z wszczęciem egzekucji

z innych przedmiotów majątkowych do chwili zakończenie egzekucji z przedmiotu,

w którym doszło do zbiegu. Powstałby także problem komunikacji między

obydwoma organami egzekucyjnymi, w jej braku bowiem mogłoby dochodzić do

„powtórnego” egzekwowania wierzytelności przez organ niemający informacji

o skuteczności działania drugiego organu, prowadzącego egzekucję z innych

rzeczy lub praw.

Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.

/tp/